Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en een aantal andere Arabische landen hebben de strijd aangebonden met Qatar. Ze hebben de diplomatieke banden met het (buur)land aan de Perzische Golf verbroken en een aantal eisen gesteld, waaronder het stopzetten van de zender Al Jazeera. Dat punt viel de westerse media het meest op. De achtergrond van het conflict gaat wel iets verder. Qatar wordt gestraft omdat het een eigen weg kiest en zich onttrekt aan het gezag van de heersers op het Arabisch schiereiland: de Saoedi's en hun vrienden in de VAE.
Ook de suggestie dat het bezoek van Trump de aanleiding is geweest voor de verbreking van de banden met Qatar lijkt voorbij te gaan aan de werkelijke oorzaak van het conflict. Trump heeft weliswaar bij de Saoedi's aangedrongen op maatregelen tegen terroristische groepen. En een van de eisen die aan Qatar zijn gesteld gaat ook over het afzien van de financiering van terroristen. Maar hier geldt het verhaal van de pot en de ketel. Qua steun aan terroristen mogen de Saoedi's eerst wel eens naar zichzelf kijken. Achter het lijstje eisen gaat een oude strijd schuil om de macht in het soennitische deel van de Arabische wereld.
Voor Paul Aarts, docent internationale betrekkingen aan de universiteit van Amsterdam en veelgevraagd expert inzake de politiek in het Midden-Oosten, komt het conflict met Qatar niet uit te lucht vallen. Hij ziet sinds het aantreden van de nieuwe Saoedische koning Salman, begin 2015, een verscherping van de hegemoniale ambities van Saoedi-Arabië op het Arabische schiereiland. Die ambities heeft de regerende koninklijke familie Saoed al veel langer. Maar Salman voert de druk op nadat hij eerst in eigen huis schoon schip heeft gemaakt onder de bestuurlijke elite. Coming man is zijn zoon, Mohammed bin Salman, die bij de machtswisseling ook tot Minister van Defensie is benoemd en verantwoordelijk is voor de gruwelijke oorlog in Jemen. Hij is onlangs gepromoveerd van vice-kroonprins tot kroonprins.
De kern van het conflict, zo vertelde Aarts op een bijeenkomst van GroenLinks, heeft te maken met een tegenstelling binnen de soennitische tak van de politieke islam. Het conservatieve, nationalistische en xenofobe Saoedi-Arabië staat al jaren voor een ultra-orthodox wahhabisme dat absolute onderwerping eist aan het gezag van de koning, tevens religieuze leider. Van alle soennieten en van alle soennitische regeringen. Een van de grootste tegenstanders in de Arabische wereld van de Saoedi's is de Moslimbroederschap, een religieuze, sociale beweging die gelovigen meer van onderaf verenigt en die met politieke partijen ook meedoet aan democratische verkiezingen, zoals in Egypte na de Arabische Lente en in de Palestijnse gebieden met Hamas.
Qatar, zelf alles behalve een democratie, steunt de Moslimbroederschap vanuit het streven een eigen, onafhankelijke positie op te bouwen. En dat is tegen het zere been van de Saoedi's die vrezen voor ondermijning van hun gezag. In feite ligt daar ook het motief voor de oorlog in Jemen.
Saoedi-Arabië wil koste wat kost ervoor zorgen dat Jemen binnen de Saoedische invloedssfeer blijft. De Houthi’s proberen zich daar juist aan te onttrekken. Zij zijn een Noord-Jemenitische groep die als sjiitisch te boek staat, maar die volgens Aarts eerder dichterbij de soennieten staat dan bij de sjiieten. Ook hier gaat het niet op de eerste plaats om een conflict tussen soennieten en sjiieten, of tussen Saoedi-Arabië en Iran. Iran is wel betrokken, maar heeft het eigenlijk veel te druk met Irak en met Syrië. Jemen is op de eerste plaats het slachtoffer van de nieuwe, agressieve koers van Saoedi-Arabië dat alle macht in de soennitische wereld naar zich toe wil trekken.
Geld genoeg om te overleven
Tot nu toe geeft Qatar geen krimp. De tegenstanders worden weggezet als 'bullebakken („bullies”) en terroristen die een klein landje aan zich onderhorig willen maken met hun onredelijke en schijnheilige eisen. Er is geen enkel klein land veilig is als die bullebakken hun zin krijgen. En dat het antwoord op hun eisen dus, samengevat, "Nee!" is.' En niemand hoeft er op te rekenen dat de boycot waarmee wordt gedreigd Qatar enig economisch nadeel gaat opleveren. We hebben 340 miljard dollar in kas, zegt de baas van de centrale bank Abdullah bin Saud al-Thani.
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Tillerson gaat nu een poging tot bemiddeling doen. Het complete pakket eisen van de Saoedi's en hun bondgenoten acht hij onhaalbaar. En Tillerson heeft ook nog te maken met afwijkende standpunten op de thuisbasis. Trump vindt het wel mooi dat Saoedi-Arabië er hard ingaat. Maar gevreesd wordt voor vertraging bij de aanpak van het terrorisme en ook bij onderhandelingen over een vredesregeling in Syrië.
Breuken met gevolgen
Het FD citeert Amy McAlister, een Britse analist die nog meer nadelige gevolgen ziet van het conflict met Qatar. 'In het extreme geval dat Qatar de GCC [het samenwerkingsverband van de Golfstaten, JvD] moet verlaten, dan kan het zijn dat Qatar, Iran en Turkije een front vormen tegenover Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Egypte. Dat zal meer onzekerheid in de regio brengen', aldus McAlister. 'Economische partners worden gedwongen te kiezen tussen de twee kanten en dat zal ook de investeringen remmen, in het bijzonder die uit het buitenland.' Tillerson, de man van het bedrijfsleven, zal er dus alles aan doen om het niet zover te laten komen. Het is de vraag of de Saoedi's bereid zijn hun ramkoers te verlaten.
Bekijk de lezing van dr. Paul Aarts op 6 juli
Foto: Doha, Qatar. Flickr, . Shell (cc)
