Die vraag stond centraal op de informatie- en debatavond op 30 juni 2011 op het partijbureau van GroenLinks. Spreker is Rader Abdul Fattah. Hij woont in Nederland sinds 2004, studeerde geologie in Syrië en heeft een master aan de VU gedaan. Hij is zeer betrokken bij de opstand in zijn geboorteland en één van de initiatiefnemers van het Jasmijnplein in Rotterdam, waar Syriërs het verzet in hun land steunen en het nieuws volgen. Hanny Wieles, secretaris van de werkgroep Midden Oosten, heeft de avond samen met Lilian Peters georganiseerd en interviewt Rader over de achtergronden en de actuele situatie.

Hanny: Kun je de huidige situatie schetsen?
Rader: De opstand is nu vier maanden bezig, sinds 15 maart. Het regime kent maar één reactie: geweld. Assad beloofde wel wat hervormingen, maar dat stelde niets voor. Ook heeft hij geprobeerd het verzet te doven door loonsverhogingen. Maar het gaat de mensen nu echt om vrijheid en  niet om economische verbeteringen. Intussen breidt de opstand zich uit en vandaag bereikte hij Aleppo. Er is geen einde in zicht van de situatie.

Wat is er bijzonder aan Aleppo?
Aleppo is de economische motor. Daar zit het geld en de bezittende klasse van het land. Nu de opstand daarheen is overgeslagen, wordt de economie geraakt. De machtigen en rijken in het land worden getroffen in hun belangen. Zij zullen druk gaan uitoefenen op het regime om met een oplossing te komen.

Waarom werd na 15 maart de opstand ineens zo groot?
Voor die tijd waren er wel oproepen tot verzet via Facebook, maar dat werd steeds gesmoord. In maart gebeurde er in Dara’a een incident met kinderen die onwelgevallige teksten op een muur hadden geschreven. Zij werden opgepakt en zwaar mishandeld en gemarteld door de geheime dienst. Dat was de lont in het kruitvat.

Waren al die demonstraties dan speciaal tegen dat incident gericht?
Nee, er was een decennialange geschiedenis van toenemende onvrede. We hadden gezien wat er gebeurd was in Tunesië en Egypte. En ons regime was veel erger dan daar. Wat de mensen daar konden, konden wij beter. Van Egypte hadden we geleerd: het gaat om vrijheid en hervormingen. Maar na al het geweld van Assad werd ons doel: de val van het regime en het straffen van de daders. Mensen voelden zich beledigd en onteerd door hun leiders.

Vraag uit het publiek: Het was toch helemaal geen verrassing dat het regime zo gewelddadig was?
Inderdaad, we hadden dat in 2004 al gezien. Maar toen was het een verrassing en liet men zich door het geweld intimideren.
Publiek: Het was volkomen te verwachten. Dus waarom nu zo’n opstand? Die wil tot hervormingen was er niet. En de armoe was niet groot. Het was buitenlandse invloed.
Er is wel armoe. Ik heb mensen in tenten zien leven aan de rand van Damascus. Maar inderdaad, het was het voorbeeld van Egypte waardoor men hervormingen vroeg.
Ik heb mijn vader gebeld met de vraag: waarom doen wij Koerden niet mee aan de opstand (Rader is zelf een Koerd en zat in Nederland toen de opstand uitbrak). Zijn wij ineens vrienden van het regime geworden? Hij antwoordde: Nee, maar als wij mee zouden doen, zouden onze Arabische landgenoten tegen ons worden opgehitst. Wij zouden als separatisten worden neergezet. Daarom wachten wij nog even.

Hoe worden minderheden in Syrië behandeld?
Religieuze minderheden hebben geen problemen zolang ze zich niet tegen het regime keren. Etnische minderheden worden door het regime gediscrimineerd en hebben geen rechten. Koerden bijvoorbeeld, zijn niet erkend als een etnische groep. Hun taal en cultuur wordt onderdrukt. Er zijn rond de 500 duizend Koerden van wie hun Syrische nationaliteit was ingetrokken. Er mocht geen Koerdische partij opgericht worden. Die worden hard aangepakt.
Er is heel veel diversiteit in Syrië, veel bevolkingsgroepen. Die leven goed samen. Maar wie iets doet wat tegen het regime gericht is, krijgt problemen. Rader’s broer heeft 7 jaar opgesloten gezeten toen hij 15 jaar oud was omdat hij iets had gelezen dat staatsvijandig werd geacht. Niet omdat hij Koerd was.

Maar kan er sektarisch geweld ontstaan als het regime valt? Arabist Martin Janssen waarschuwt daarvoor.
In Irak is dat gebeurd. Maar dat was een andere situatie. Het was een aanval en bezetting door een buitenlands leger die het hele land en de infrastructuur had ontmanteld, inclusief het leger. Assad houdt van spelen met vuur. Sektarische belangen speelt hij graag onderling uit. Maar de oppositie is voorlopig verenigd op het doel van meer vrijheid en is niet bezig met de eigen groepsbelangen.

Gaat de Soennitische meerderheid dan niet straks overheersen?
De soennieten zijn verdeeld, divers en vormen geen politieke eenheid. De Koerden zijn bijvoorbeeld wel soenniet, maar bedrijven seculiere politiek. Zelfs de Moslimbroeders zetten de hervormingen voorop. Men is het breed eens over de drie doelen van de opstand:

  • De val van het regime
  • Een divers en democratisch Syrië
  • Niet één groep die het land regeert.

Er is geen politiek programma, alleen deze drie punten. Maar er wordt nu meer aan gedacht en gewerkt.

Publiek: Maar dat is toch gevaarlijk? Straks is het regime ten val en heb je geen politiek programma.
Als we nu al over zo’n programma gaan praten raken we verdeeld. En dat wil niemand in de oppositie.
Publiek: Hoe is het met de partijen. Zijn die langs religieuze lijnen gevormd?
Er zijn geen overheersende partijen. 50 jaar onderdrukking heeft dat onmogelijk gemaakt. Rader loopt wat bevolkingsgroepen langs:

  • De Koerden. Verschillende partijen. Willen wel allemaal eigen rechten. Hopen dat te krijgen via een democratische staat.
  • De Moslimbroeders. Zij zien de Islam als leidend. Maar zijn veel flexibeler dan je denkt. Ook zij hebben de democratische staat als ideaal.
  • De salafisten. Die zijn er bijna niet. Het gerucht dat zij een kalifaat willen stichten in Syrië is regime-praat.
  • Er zijn ook andere stromingen die best actief zijn: socialisten, communisten, liberalen…
  • De Baath partij. Die is erg nationalistisch en trouw aan het regime en vreest een bijltjesdag als de opstand slaagt.

Wat willen de mensen aan de onderkant van de samenleving?
Ze willen niet meer bestolen en onderdrukt worden door hun leiders.

Publiek: Er is geen armoede in Syrië. Mensen hebben geen honger.
Hierover zijn de meningen verdeeld.
Publiek: Kan de buitenwereld niet via dialoog Assad tot echte hervormingen brengen?
Assad is 11 jaar geleden door zijn vader geparachuteerd. Hij beloofde toen direct hervormingen. Daar is niets van gekomen. Toen de revolutie begon zei hij het weer. Intussen zijn we 1500 doden en 10.000 gevangenen verder. Wie gelooft er nog in hervormingen? Assad kan niet hervormen, want dan moet hij bijvoorbeeld zijn broer voor de rechter slepen.
De economie is de achilleshiel van het regime. Die begint te stokken en er komt verzet van de kant van de bezitters.
De kans dat het leger zal splitsen, zoals in Libië, is iets kleiner. Wel zie je dat soldaten weigeren te schieten, maar die moeten dan vluchten voor de represailles.

Internationale interventie wil niemand. Je moet dit zien als een belangrijk historisch moment, waarop een nieuw model gemaakt wordt voor hoe Oost en West met elkaar omgaan. Het Westen moet de juiste keuzes maken, de legitimiteit van de huidige regering niet meer erkennen. De oliemaatschappijen moeten zich terugtrekken, want dat geld gaat rechtstreeks naar het leger.

Met wie moet het westen dan wel zaken doen in Syrië?
Met de ngo’s (verderop wordt duidelijker wie Rader hiermee bedoelt). Maar ook, ze moeten opener staan voor een nieuw opkomende oppositie.

Publiek: Er zijn dus geen politieke programma’s. Maar straks is het regime verjaagd en heb je nog niets geregeld voor een nieuwe politiek. Dan stapt het leger in.
Het is gevaarlijk om nu al over politiek te praten, want dan komt de verdeeldheid binnen de oppositie. We hebben nu nog allemaal hetzelfde doel: verjagen van het regime. Dat er een machtsvacuüm zou ontstaan is niet zo zeker. Dat is in Egypte en Tunesië ook niet gebeurd.
Publiek: Het leger bestaat uit Alevieten en die zijn pro-regime.
De republikeinse garde en de 4e divisie (een elitecorps) zijn volledig in de handen van de Alevieten, vooral de middel- en hogere officieren, en staan onder leiding van een broer van Assad. De rest van het leger is gemengd.
Publiek: Kijk naar de historie. Revoluties zijn alleen geslaagd als zij uit de heersende macht zelf voortkwamen.
Daarom gebruiken wij ook geen geweld. Er wordt door de oppositie geen geweld gebruikt! Dat is heel bijzonder en een groot verschil met de andere Arabische revoltes.
Publiek: Heeft de oppositie een leider?
Dat bedoelde ik met die ngo’s. Er is een informeel leiderschap, dat via Facebook en Twitter loopt. Geen individueel figuur. Maar wel een organisme van georganiseerde jongeren, die elkaar inspireren. Die mensen hebben comité’s gevormd die goed met elkaar comuniceren en de demonstraties organiseren. Die hebben een enorme invloed op de politieke besluiten nu in Syrië (binnen het oppositie maar ook het regime). Die moeten door het Westen gesteund worden.

Vertel eens van de vluchtelingenkampen en het Jasmijnplein.
Twee weken geleden heeft mijn neef Rosh de vluchtelingenkampen aan de Turkse grens bezocht. Hij heeft kinderen tekeningen laten maken van wat ze meemaakten. Hij mocht zelf de kampen niet in, dat gebeurde via slimme smokkelroutes. In Rotterdam worden deze tekeningen tentoongesteld, in de centrale bibliotheek, Citykerk het Steiger en andere plaatsen. Na een week worden zij geveild en de opbrengst gaat naar de vluchtelingen.
Het Jasmijnplein is een centrum geworden voor het Syrische verzet in Nederland. Kunst is altijd een onderdeel van verzet. Ook op het Jasmijnplein is muziek en kunst.

Publiek: Wat is er waar van complottheorieën dat de opstand is aangesticht door de USA?
Geloof ik niks van. Er is niets dat daar op wijst. En hoe zouden ze dat hebben kunnen doen? Hetzelfde werd gezegd door de Egyptische, Jemenitische en de Libische regimes.
Syrië is heel anders dan Egypte en de andere opstanden:

  • Het is heel divers
  • Het regime is heel erg anti-Israël. Dat laatste maakt complottheorieën erg makkelijk, je zegt gewoon dat de Israël-lobby er achter zit.

En daar maakt het regime gebruik van om de revolutie te ondermijnen. Wel is de voorbeeldwerking vanuit de andere landen in de regio evident.